Монголчуудын хүлээж байгаа "Союз-Восток"

“Сила Сибири-2” төсөл дуншиж байх хооронд оросуудын зүгээс дараагийн төслийг санал болгосон нь Алс Дорнодын төсөл юм.

“Газпром” болон Хятадын төрийн өмчийн CNPC компанийн жил бүрийн уламжлалт уулзалт өнгөрсөн Пүрэв гаригт (2025.12.18) Бээжин хотноо болж, хамтран хэрэгжүүлж буй төслүүдийнхээ талаар ярилцсан байна. “Газпром” Хятадтай байгалийн хий нийлүүлэх хэд хэдэн төсөл хэрэгжүүлдэг. Үүнээс “Сила Сибири” төсөл 2019 онд ашиглалтад орсон. Үүний дараагаар Монголын нутгаар дамжуулан хий нийлүүлэх “Сила Сибири-2” төслийг хэрэгжүүлэхээр ярилцаад 10 гаруй жил болж байгаа ч энэ төсөл өнөөг болтол хэрэгжиж эхлээгүй л байна. Гэхдээ өнгөрсөн есдүгээр сард “Сила Сибири-2” төслийг хэрэгжүүлэх харилцан ойлголцлын санамж бичгийг Бээжин зурсан.

“Сила Сибири-2” төсөл ийнхүү дуншиж байх хооронд оросуудын зүгээс дараагийн төслийг санал болгосон нь Алс Дорнодын төсөл юм. Өнгөрсөн долоо хоногт хоёр тал энэхүү Алс Дорнодын төслийн талаарх илүүтэй төвлөрч ярилцсаныг “Газпром” мэдээлжээ. Ялангуяа Алс Дорнодын төслийн маршрутын талаар ярилцсан байна.

Уулзалтад Оросын талыг “Газпром”-ын Удирдах зөвлөлийн орлогч дарга Виталий Маркелов, Хятадын талыг CNPC компанийн Хуулийн асуудал эрхэлсэн захирал Жао Ин төлөөлжээ.

Уулзалтаар Дорнод маршрут буюу “Сила Сибири-2” төслийн бэлтгэлийн талаар мөн яригдсан бөгөөд энэ маршрут нь Оросоос Хятадад нийлүүлэх байгалийн хийн ирээдүйд ихээхэн үүрэгтэйг онцолжээ.

"Газпром" болон CNPC компани хий нийлүүлэлтээс гадна байгалийн хийг газар доор хадгалах тал дээр хамтарсан судалгаа шинжилгээний ажил, мөн байгалийн хийн салбарын боловсон хүчнийг бэлтгэх тал дээр хамтран ажиллаж байгаа юм. Эдгээр ажлын талаар мөн ярилцжээ. Нүүрсний ордоос метан олборлох компани хоорондын хамтарсан 2 стандартыг хэрэгжүүлэх баримт бичигт Бээжинд болсон уулзалтын үеэр гарын үсэг зурсан байна.

Украины дайнаас өмнө “Газпром” Европын чиглэлээс гол орлогоо олдог байсан бол одоо Төв Ази болон Хятад болоод байна. Өнгөрсөн 2024 онд “Газпром” Казахстанд 3 тэрбум куб метр, Укбекистанд 5,6 тэрбум куб метр, Киргизэд 0,3 тэрбум куб метр хийг тус тус нийлүүлсэн. “Газпром” банкны Эдийн засгийн төлөв байдлын төвийн тооцоогоор Төв Ази руу нийлүүлэх байгалийн хий 2030 он гэхэд 2-3 дахин нэмэгдэж, 21-24 тэрбумд хүрнэ гэжээ.

Харин Хятадын нийлүүлэлтийн хувьд “Сила Сибири” хоолой энэ 2025 онд төслийн бүрэн хүчин чадалдаа хүрч 38 тэрбум куб метрийг нийлүүлсэнийг “Газпром” банкны Эдийн засгийн төлөв байдлын төв мэдээлжээ. Алс Дорнодын төсөл 2027 онд ашиглалтад орно гэж тооцож байгаа бөгөөд энэ хоолойн хүчин чадал 10-12 тэрбум юм. Тус төв одоогоор “Сила Сибири-2” төслийн хүчин чадлыг тооцоонд оруулаагүй байгаа юм.

Хоолойгоор хий нийлүүлэхээс гадна “Газпром” шингэрүүлсэн хий Хятадад нийлүүлж байгаа. 2025 оны 1-11 сарын байдлаар “Газпром” Хятадад 7,9 сая тонн шингэрүүлсэн хий нийлүүлсэн нь өмнөх 2024 онтой харьцуулахад 7%-иар өссөн дүн болохыг “Газпром” банкны Эдийн засгийн төлөв байдлын төв мэдээлжээ.

Хийн хоолой ба Монгол

Монголчууд оросуудын хийн хоолойг хүлээсээр чамгүй олон жилийг өнгөрөөж байна. Энэ төсөл хэрэгжсэнээр Монголын талд эдийн засгийн ямархуу үр өгөөжтэй байх талаар тодорхой тоо хэлсэн албан тушаалтан өнөөг болтол байхгүй.

Өнгөрсөн долоо хоногт УИХ-аар томилогдсон шинэ Элчин сайдын нэг нь ОХУ-д суух Д.Даваа бөгөөд Д.Даваа нь 2019-2021 оны хооронд ОХУ-д Элчин сайд байсан, Элчингээсээ бууж ирээд хийн хоолойн төслийн нэгжийг хариуцан ажиллаж байсан. Ийм хүнийг Орост Элчингээр томилсон нь Монгол Улс энэхүү төслийг ажил хэрэг болгох чин хүсэлтэйг илэрхийлж буй хэрэг.

Монголын Засгийн газар энэ төслийг өөрийн нутгаар явуулах сонирхолтой байгаагаа ямагт илэрхийлж ирсэн. Төслийг хэрэгжүүлэх хамтарсан компанийг Монголд байгуулж, шаардлагатай судалгааг хийж, хоолой татах маршрутыг тодорхойлсон. УИХ-ын даргаар ажиллаж байсан З.Энхболдыг энэ төслийг хариуцан хэрэгжүүлэх Элчингээр томилсоноо энэ оны эхээр Л.Оюун-Эрдэнэ зарлаж байсан. Монголын талаас хийгээд байгаа ажлуудын талаар Шадар сайд С.Амарсайхан 2024 оны 4-р сарын 2-ны өдрийн Засгийн газрын ээлжит хуралдаанд танилцуулахдаа дараах тоо баримтуудыг дурдсан. Үүнд, “Байгалийн хий дамжуулах хоолой нь хойд хилээс урд хил хүртэл 958,6 км үргэлжилж, зургаан аймаг, 22 сумын нутгаар дайран өнгөрөх бөгөөд газар доогуур тавигдана. ТЭЗҮ-ийн дагуу төсөл нь техникийн талаас хэрэгжих бүрэн боломжтой, эдийн засгийн үр өгөөжтэй, байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй. Мөн төсөл хэрэгжсэнээр гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын хэмжээ нэмэгдэж эдийн засаг тэлнэ. Барилга угсралтын үед 12 000, ашиглалтын үед 1000 гаруй ажлын байр бий болно. Байгалийн хий нь эрчим хүчний хямд эх үүсвэр бөгөөд байгалийн хийгээр ажилладаг дулаан, цахилгааны станцууд барьж байгуулснаар эрчим хүчний системийн маневрлах чадварыг нэмэгдүүлж, эрчим хүчний системийн тогтворжилт дээшилнэ. Түүнчлэн зураг төслийн баримт бичигт Дархан, Улаанбаатар, Чойр, Сайншанд руу байгалийн хий авах гаргалгааг тусгаж өгсөн учир дотооддоо байгалийн хий авч ашиглан агаарын бохирдлын асуудлыг бүрэн шийдвэрлэх боломжтой” гэжээ.

Өмнө нь хийн хоолойг өөрийн нутгаар тавьж, дамжин өнгөрүүлсэн төлбөрийг авна хэмээн албаны хүмүүс ярьж байсан бол 2024 онд Ерөнхийлөгч Путин Монголд айлчилсаны дараагаас байгалийн хий нь монголчуудын эрчим хүчний нэг эх үүсвэр болно, айл өрхийг газжуулна хэмээн ярьж эхэлсэн. Нийслэл хотын зүгээс туршилтын төсөл хэрэгжүүлнэ гэж хүртэл ярьж байсан боловч эхэлсэн эсэх талаар мэдээлэл байхгүй.

Монголчуудын хүлээж байгаа “Союз-Восток”

“Сила Сибири-2” хоолойн Монголын нутгийг дайруулан тавих хэсгийг “Союз-Восток” хэмээн нэрийдээд буй. “Союз-Восток” хоолой тавих төслийн санамж бичгийг 2019 оны арванхоёрдугаар сарын 6-нд байгуулж, төслийн ТЭЗҮ-ийг эцэслэн баталгаажуулах протоколд 2022 оны нэгдүгээр сарын 25-нд хоёр тал гарын үсэг зурсан. Үүнээс сар орчмын дараа хоёрдугаар сард нь төслийн дараагийн шат буюу Зураг төсөл, инженерийн хайгуул судалгааны ажлуудыг эхлүүлэх тухай гэрээнд Монгол Улсын Шадар сайд С.Амарсайхан, ОХУ-ын “Газпром” НХН-ийн Удирдах зөвлөлийн дарга А.Б.Миллер нар гарын үсэг зурсан.

Урьдчилсан ТЭЗҮ-ээр “Союз-Восток” хоолой нь 962,9 км урт, хоолойн голч 1400 мм байх бөгөөд таван шахах станцтай байх юм. Хоолойн хүчин чадал нь жилдээ 50 тэрбум куб метр байх юм. 50 тэрбум куб метр гэдэг бол өндөр хүчин чадалтай байна гэсэн үг. 2021 онд хийн хоолой тавих зурвас газрыг тодорхойлох болон ТЭЗҮ-г боловсруулж дуусгах, энэхүү төслийг гүйцэтгэх “Газопровод Союз-Восток” компанид үйл ажиллагаагаа явуулахад шаардлагатай зөвшөөрлүүдийг авч, 2022 онд инженер геодези, инженер геологи, инженер археологийн судалгааны ажлыг хийхээр төлөвлөсөн тухай мэдээлэл гарч байсан. Хоолойн маршрут ОХУ-ын Хиагтаас Сэлэнгийн Алтанбулаг, Алтанбулаг боомтоос Замын-Үүд хүртэл төмөр замын трассын дагуу тавигдана. Хий дамжуулсан төлбөр талаар тодорхой мэдээлэл гараагүй. “Манай улс уг хийн хоолойноос хий авч хэрэглэх, дотоодын хэрэглээгээ хангах талаар ОХУ-ын талтай яриа хэлэлцээр хийгээд эхэлсэн. Мөн байгалийн хийн эх үүсвэртэй болгох зорилгоор эхний ээлжинд 1-2 цахилгаан станц барих, магадгүй төмөр замын дагуу, хийн хоолойг дагасан суурьшлын шинэ бүстэй болох, тэдгээрийг цаашид өргөжиж хөгжихөд хийгээр хангах орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх, аажмаар манай улс хийн хэрэглээнд шилжих зорилтыг тавьж байгаа” хэмээн Шадар сайд С.Амарсайхан 2021 оны сүүлээр мэдэгдэж байсан.

“Сила Сибири”-уудын хувь заяа харилцан адилгүй

• “Сила Сибири-2” нь Хятадын хувьд Оросоос байгалийн хий авах гурван төслийн нэг юм.

Эхний “Сила Сибири-1” хоолойг 2019 оны сүүлчээр ашиглалтад оруулсан. Энэ маршрут нь Монголын зүүн хилийн цаахнуур Оросын Алс Дорнодоос Хятадын зүүн хойд хилээр тавигдсан. Хоёр дахь маршрут нь одоо ид яригдаж байгаа Монголыг дайран өнгөрөх транзит шугам. Анх энэ маршрут нь Монголын баруун хилийн цаахнуур Оросын Алтайн хязгаараас Хятадын Шинжаан-Уйгур руу тавигдахаар яригдаж байсан ч олон хүчин зүйлийн улмаас цуцлагдан, чиглэл, нэрээ өөрчилсөн нь Монголыг дайран өнгөрөх магистраль шугам юм.

Үүнээс гадна Алс Дорнодын гэж нэрлэгдэж буй “Сила Сибири-3” төслөөр Оросын Сахалинаас Хятадын зүүн хойд чиглэлээр хий экспортлох хоолойн тавина. Энэхүү гэрээнд ОХУ болон БНХАУ-ын Засгийн газар энэ оны нэгдүгээр сарын 31-нд гарын үсэг зурсан бөгөөд өнгөрсөн зургадугаар сарын 13-нд Ерөнхийлөгч Владимир Путин гэрээг соёрхон баталгаажуулжээ. Алс Дорнодын маршрутын төслийн хүчин чадал нь жилийн 10 тэрбум куб метр.

Оросоос Хятадад одоо хий нийлүүлж байгаа “Сила Сибири-1” хоолойн дамжуулах хүчин чадал нь жилдээ 38 тэрбум куб метр. 2019 онд ашиглалтад орсноос хойш төслийн тооцоолсон хүчин чадалдаа хүргэхээр шат дараатай ажилласаар энэ 2023 оноос графиктаа хүрсэн талаар “Газпром” компанийн цахим хуудсанд мэдээлжээ.

Яригдаж буй гурван хоолойгоор дамжих хийг гурван өөр ордоос татна. 3000 гаруй км урт “Сибирийн хүч-1” хоолойгоор дамжуулж байгаа хийг Эрхүү, Якутын ордоос татаж байгаа. Монголоор дамжуулах “Союз Восток” хоолой нь Ямалын ордоос хийгээ авна, харин “Сибирийн хүч-3”-ын хийн эх үүсвэр нь Сахалин байх юм. Алс Дорнодын маршрут Оросын талд ч, Хятадын талд ч ашигтай тусахаар байна. Нэгдүгээрт, хий татах үндсэн дэд бүтцийн нэлээдгүй хэсэг бэлэн хийгдсэн байгаа, хоёрдугаарт, маршрутын хувьд дөт, гуравдугаарт, Сахалин арлын хавьд “Газпром”-ын эзэмшиж байгалийн хийн ордуудад хөрөнгө оруулах сэдлийг энэ гэрээ өдөөх учраас хөрөнгө санхүүгийн хувьд саад багатай гэж үзэж байна. “Газпром” нь Сахалин хавьд Киринский болон Южно-Киринский гэсэн хоёр ордыг эзэмшиж байгаа. Киринскийн ордыг 2014 оноос олборлож эхэлсэн бөгөөд төслийн хүчин чадал нь жилдээ 5,5 тэрбум куб метр. Өнгөрсөн 2021 онд уг ордоос 1,2 тэрбум куб метр олборлосон нь 2014 оноос хойших дээд үзүүлэлт байжээ. Харин Южно-Киринскийн олборлолтыг 023 оноос эхлэхээр төлөвлөж байна. Южно-Киринскийн ордыг 2010 онд нээсэн бөгөөд урьдчилсан тооцоогоор 611,7 тэрбум куб метр хэмээн нөөцийг тогтоосон.